Εύρημα παγκόσμιας σπουδαιότητας: Βρέθηκε το κρασοπότηρο του Περικλή

Φανταστείτε το καλοκαιρινό αεράκι να «χαϊδεύει» τον χιτώνα ενός αρχαίου Αθηναίου την ώρα που πίνει το κεκαρμένο οίνο του, και να μηχανεύεται τρόπους να κατανικήσει τους λιγομίλητους Σπαρτιάτες. Μπορεί ο Αθηναίος αυτός να μην υπάρχει σήμερα, έγραψε όμως το όνομα του στην Ιστορία με χρυσά γράμματα. Έτσι μέσα σε όλα όσα μας άφησε ο άνδρας αυτός συγκαταλέγεται πλέον και το κρασοπότηρο του.

Λίγο πριν την αυγή του Αυγούστου, σε μια οικοδομή στην Κηφισιά οι αρχαιολόγοι έκαναν ένα ταξίδι στο χρόνο 2.500 χρόνια πίσω. Εκεί βρήκαν έναν μελαμβαφή σκύφο ο οποίος είναι πολύ πιθανό να ανήκε στον μεγάλο Έλληνα, Περικλή. Οι αρχαιολόγοι συγκέντρωσαν με προσοχή τα κομμάτια και μόλις τα κόλλησαν βρέθηκαν προ εκπλήξεως.
Στο αγγείο ύψους μόλις οχτώ εκατοστών ήταν χαραγμένα έξι ονόματα: Αριστείδου, Διοδότου, Δαισίμου, Αρρίφρονος, Περικλέους και Ευκρίτου. Σύμφωνα με Τα Νέα, οι έξι άνδρες είναι πιθανόν να βρέθηκαν μαζί σε κάποιο συμπόσιο ή καπηλειό και αφού ήπιαν από το ίδιο αγγείο-κάτι που συνηθιζόταν εκείνη την εποχή-χάραξαν επάνω τα ονόματα τους στη γενική πτώση για να δείξουν ότι τους ανήκει. Στη συνέχεια τα περιέκλεισαν σε ένα πλαίσιο, ώστε να γίνεται σαφές ότι πρόκειται για παρέα, ξεκινώντας από τον μεγαλύτερο.

Οι αρχαιολόγοι διακρίνουν τουλάχιστον δύο γραφικούς χαρακτήρες αλλά δεν είναι σίγουροι για το αν ο Περικλής έγραψε το όνομα του. Το μόνο σίγουρο είναι πως οι έξι άνδρες ήπιαν λίγο παραπάνω, γεγονός που αποδεικνύεται από το ότι το όνομα του Περικλή γράφτηκε λάθος και στη συνέχεια διορθώθηκε.
Και εδώ προκύπτει ένα βασικό ερώτημα: Ποιανού ήταν το αγγείο; Η απάντηση βρίσκεται στη βάση του όπου αναγράφεται ακόμα ένα όνομα: Δραπέτης. Και ποιος είναι ο δραπέτης; Η αρχαιολόγος Γαλήνη Δασκαλάκη πιστεύει πως πρόκειται για κάποιον δούλο που το έσκασε καθώς το όνομα δηλώνει ιδιότητα.
Πιθανότατα ο εν λόγω άνδρας σέρβιρε τους επιφανείς άνδρες που περνούσαν πολύ καλά μαζί και έτσι αποφάσισαν να χαράξουν τα ονόματα τους και να του το δώσουν ως αναμνηστικό. Η χαρά που πήρε εκείνο το βράδυ ο Δραπέτης και τα συναισθήματα που του προξένησε η συνάντηση ήταν μεγάλη και το κρασοπότηρο δεν το αποχωρίστηκε ποτέ, το πήρε μέχρι και στον τάφο του.

Γιατί είναι σημαντική η ανακάλυψη του κρασοπότηρου

Δεν μιλάμε για ακόμα ένα εύρημα των αρχαιολόγων από την αρχαία εποχή. Το κρασοπότηρο άνηκε στον Περικλή, τον άνδρα που ανέδειξε την Αθήνα στην Αρχαία Ελλάδα και κατάφερε να σπάσει τα ταμπού λόγω του φιλελεύθερου πνεύματος του που τον οδήγησε στην δημιουργία ενός ριζοσπαστικού καθεστώτος για την εποχή εκείνη.
Γεννήθηκε περίπου το 495 π.Χ από επιφανείς γονείς. Λίγες μέρες πριν τον γεννήσει, η μητέρα του Αγάριστη είδε στον ύπνο της ότι έφερε στον κόσμο ένα λιοντάρι. Η ίδια πετάχτηκε από το κρεβάτι της και έτρεξε στις υπηρέτριες για να τους πει τον εφιάλτη. Εκείνες είπαν πως ήταν καλό σημάδι γιατί το λιοντάρι αντιπροσωπεύει την δύναμη και την δόξα. Τελικά είχαν δίκιο...
Από νεαρή ηλικία ο Περικλής έδειξε την έφεση του στα γράμματα και μαθήτευσε κοντά σε κάποιους από τους γνωστότερους φιλοσόφους της εποχής του όπως ο Ζήνων ο Ελεάτης, ο Πρωταγόρας, καθώς και ο φιλόσοφος, Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, με τον οποίο τον συνέδεε στενή φιλία. Μέσα από την παιδεία κατάφερε να έχει αυτοέλεγχο και να ανοίξει το μυαλό του.
Αυτό τον οδήγησε στο να ασχοληθεί με την πολιτική σε μικρή ηλικία. Το 463 π.Χ ήταν μέλος του κατηγορητηρίου εναντίον του Κίμωνα, γιου του στρατηγού Μιλτιάδη και ηγέτη της συντηρητικής παράταξης. Λόγω της ρητορικής του δεινότητας στην Εκκλησία του Δήμου κατάφερε να αναρριχηθεί στην εξουσία.
Η πραγματική άνοδος της Αθηναϊκής δημοκρατίας άρχισε όταν ο Περικλής παραμέρισε δια εξοστρακισμού τον κυριότερο πολιτικό του αντίπαλο, τον συντηρητικό Κίμωνα. Μετά από τον εξοστρακισμό του Κίμωνα, ο Περικλής συνέχισε να προτείνει ολοένα και πιο ριζοσπαστικούς νόμους, που προωθούσαν τον βαθμό της δημοκρατίας σε πραγματικά δυσθεώρητα ύψη.
Η πολιτική του Περικλή συνέχισε να είναι υπερβολικά φιλολαϊκή, πράγμα που τον κράτησε στην εξουσία τις επόμενες δύο δεκαετίες και του άνοιξε τον δρόμο, ώστε να κάνει την Αθήνα, την ισχυρότερη πόλη της Μεσογείου και την πιο ξακουστή στον αρχαίο κόσμο. Το 458 π.Χ. μείωσε το μέγεθος της απαιτούμενης περιουσίας πού έπρεπε να έχει κάποιος ώστε να γίνει Επώνυμος Άρχων. Λίγο μετά το 454 π.Χ., αύξησε τον μισθό των δικαστικών της Ηλιαίας.

Ο πλέον ριζοσπαστικός νόμος που επέβαλε ήταν αυτός του 451 π.Χ., που από καθαρή ειρωνεία της τύχης θα έχει μεγάλες συνέπειες στην κατοπινή προσωπική του ζωή. Ο νόμος αυτός, επέτρεπε σε κάποιον να αποκτήσει την αθηναϊκή υπηκοότητα μόνο εφόσον και οι δύο του γονείς ήταν Αθηναίοι, πλήττοντας ιδιαίτερα για άλλη μία φορά την τάξη των αριστοκρατών. Πολλοί πιστεύουν ότι το έκανε για να εμποδίσει πιθανές ξένες επιρροές στην Αθήνα.
Ακόμη επέτρεψε στις υποδεέστερες τάξεις να κατέχουν υψηλότερα αξιώματα από αυτά πού τους επιτρέπονταν μέχρι την εποχή του, επειδή ο Περικλής ήθελε μία διεύρυνση του Δήμου, του λαού πάνω στην οποία θα μπορούσε να στηρίξει τα μελλοντικά του προγράμματα. Ο Περικλής πίστευε ότι εκτός από τα άλλα, εάν αύξανε την δύναμη του λαού θα μπορούσε να αυξήσει την στρατιωτική και κυρίως ναυτική δύναμη της Αθήνας. Όλα αυτά γίνονταν καθώς οι κωπηλάτες των αθηναϊκών πλοίων προέρχονταν από τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα.
Μετά το θάνατο του αρχηγού των δημοκρατικών, Εφιάλτη, και τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που αυτός άρχισε και ο Περικλής συνέχισε και διεύρυνε, πρακτικά εξελίχθηκε σε απόλυτο κυρίαρχο της πολιτικής ζωής της Αθήνας, αποτελώντας τον πολιτικό ηγέτη της δημοκρατικής παράταξης και της πόλης του, μέχρι τον θάνατό του, το 429 π.Χ., κατά την τρίτη χρονιά του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Η Ακρόπολη του Χρυσού Αιώνα του Περικλή

Ήταν το 449 π. Χ όταν ο Περικλής πρότεινε την ανακατασκευή της Ακρόπολης των Αθηνών που είχε καταστραφεί από τους Πέρσες. Τότε ζήτησε να επιτραπεί η χρήση 9.000 ταλάντων, ποσού υπερβολικά μεγάλου για την εποχή, προκειμένου να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο Περικλής οραματιζόταν έναν άριστα κατασκευασμένο Παρθενώνα, ενώ είχε στα σκαριά και την ανάδειξη των Προπυλαίων. Το πλέον φιλόδοξο και καινούριο εγχείρημα του ήταν η κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς από τον γλύπτη και φίλο του Φειδία.
Το 447 ξεκίνησε η ανακατασκευή της Ακρόπολης κατόπιν εισήγησης του Περικλή που παρότρυνε τους συμπολίτες του να πάρουν μέρος στο πιο φιλόδοξο οικοδομικό έργο της κλασσικής αρχαιότητας. Ο ίδιος ο Περικλής επέβλεπε την ανακατασκευή σε καθημερινή βάση.  Τα πράγματα δεν ήταν όμως «ρόδινα». Η χρήση τόσων πολλών χρημάτων προκάλεσε αντιδράσεις από συμμάχους που είχαν συνεισφέρει στο ταμείο και πολλά από αυτά που ήθελε να κάνει ο Περικλής δεν ολοκληρώθηκαν λόγω του Πελοποννησιακού Πολέμου που ξέσπασε στη διάρκεια της κατασκευής τους, και του ανταγωνισμού του Περικλή με τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Αυτοί που αμφισβήτησαν τον Περικλή

Ο Περικλής και οι φίλοι του στη δημοκρατική Αθήνα της Κλασσικής Εποχής δεν ήταν καθόλου άτρωτοι σε πολιτικές ή και προσωπικές επιθέσεις, επειδή ο ρόλος του Περικλή στη διακυβέρνηση της Αρχαίας Αθήνας δε σήμαινε απαραίτητα ότι ο ίδιος και οι ομοϊδεάτες του είχαν την απόλυτη κυριαρχία, καθώς το αξίωμα του Περικλή δεν του έδινε τέτοιο δικαίωμα. Λίγο πριν την έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Περικλής, η σύντροφός του Ασπασία, και ο φίλος του, γλύπτης Φειδίας, δέχθηκαν μία σειρά δικαστικών επιθέσεων σε βάρος τους.
Ο Φειδίας, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την ανοικοδόμηση όλων των κτιριακών συγκροτημάτων που του είχε αναθέσει ο Περικλής, κατηγορήθηκε πρώτα ότι έκλεψε ένα συγκεκριμένο ποσό χρυσού, ώστε να προσθέσει τη δική του μορφή, ως ενός φαλακρού άντρα, στην ασπίδα της θεάς Αθηνάς στο χρυσελεφάντινο άγαλμά της, φιλοτεχνώντας μια σκηνή που απεικόνιζε τον εαυτό του, μαζί με μία άλλη μορφή που έμοιαζε υπερβολικά στον Περικλή, να πολεμούν εναντίον των μυθικών Αμαζόνων.
Ένας ψευδομάρτυρας, ονόματι Μένωνας, κατέθεσε επίσης εναντίον του Περικλή. Η Ασπασία, που ήταν γνωστή για τις συμβουλευτικές της ικανότητες και ως εξαιρετική συνομιλητής, κατηγορήθηκε ότι διέφθειρε τις γυναίκες των Αθηνών για να ικανοποιήσει τον Περικλή. Ήταν επίσης γνωστή εταίρα, αλλά οι ιστορικοί διαφωνούν για το εάν είχε στην κατοχή της οίκο ανοχής, καθώς πολλοί σύγχρονοι μελετητές απορρίπτουν κάτι τέτοιο. Οι κατηγορίες εναντίον της ήταν μάλλον συκοφαντίες και φημολογίες της Αθήνας εκείνης της εποχής.
Η Ασπασία αθωώθηκε μετά από μία σπάνια συναισθηματική έκρηξη του Περικλή, που υπήρξε οδυνηρή εμπειρία για τον ίδιο προσωπικά. Παρόλα αυτά, ο φίλος του Περικλή, γλύπτης Φειδίας, πέθανε στη φυλακή και ο έτερος φίλος του, φιλόσοφος Αναξαγόρας, δέχθηκε επίθεση από την Εκκλησία του Δήμου για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.

Πίσω από κάθε επιτυχημένο άνδρα κρύβεται μία δυναμική γυναίκα

Ο ηγέτης των Αθηνών είχε την προσωπική του σύμβουλο που τον συνόδευε παντού. Πρόκειται για την Ασπασία από την Μίλητο που ήταν πολύ νεότερη του. Οι δυο τους όμως αγαπιόνταν και ο Σωκράτης την είχε περιγράψει σαν την πιο έξυπνη και πνευματική γυναίκα της εποχή εκείνης.
Η σχέση των δυο ήταν υπερβολικά τολμηρή, επειδή ο Περικλής τής συμπεριφερόταν ως ίση προς ίσο, κάτι που ήταν αδιανόητο για τους περισσότερους άνδρες εκείνης της εποχής, αν λάβουμε υπόψιν την κοινωνική θέση της γυναίκας στην αρχαία Αθήνα. Από την προσωπική του ζωή, φαίνεται ότι ο Περικλής ήταν ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πνεύμα, εξ ου και η συμπεριφορά στην γυναίκα του.

Οι ηγετικές ικανότητες του άνδρα που ανέδειξε την Αθήνα

Πολλοί είναι οι σύγχρονοι μελετητές που έχουν προσπαθήσει να σκιαγραφήσουν το προφίλ του Περικλή με κάποιους να τον κατηγορούν και άλλους να τον εξυμνούν. Στην πρώτη κατηγορία βρίσκεται η Σάρα Ρόουντεν που υποστηρίζει πως ήταν λαϊκιστής και δημαγωγός.
Υπήρχαν όμως και από την αρχαιότητα εκείνοι που στέκονταν απέναντι του. Ένας από αυτούς ήταν και ο Πλούταρχος που αναφέρει πως από τότε που ανέλαβε την εξουσία άλλαξε σαν άνθρωπος. Στον αντίποδα, πάμπολλοι μελετητές υποστηρίζουν πως ήταν ένας πραγματικά αδιάφθορος πολιτικός που όμως είχε μία αδυναμία στα χρήματα και ήθελε να πλουτίσει.
Ο Πλάτωνας, σε έναν από τους διαλόγους του αναφέρει ότι ο Περικλής έκανε την πόλη της Αθήνας μαλθακή και ματαιόδοξη, αφού αυτός επέβαλε το θεσμό των δημοσίων μισθών. Με αυτά τα λόγια, ο Πλάτωνας αποκηρύσσει πλήρως τη μυθοποίηση του Περικλή. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι έσπρωξε τον λαό της Αθήνας σε μία ματαιόδοξη και μαλθακή στάση, λόγω των πολλών φιλολαϊκών μέτρων που πρότεινε και με την υποστήριξη του Δήμου που επέβαλε.
Στην πλειοψηφία τους, οι σύγχρονοι μελετητές τον εξυμνούν λέγοντας πως ήταν μια χαρισματική προσωπικότητα που εκτός από ηγέτης ήταν και προσωπικός σύμβουλος του λαού και του κάθε ανθρώπου της Αθήνας. Σύμφωνα με τον Ντάνιελ Κινγκ, αυξάνοντας ο Περικλής τη δύναμη του Δήμου, έχασε τον έλεγχο της εξουσίας, αφήνοντας τους Αθηναίους χωρίς πραγματικό ηγέτη. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, η ανάγκη του Περικλή να βασιστεί στις ευρύτερες λαϊκές μάζες ήταν κάτι παραπάνω από εμφανής.

Οι στρατιωτικές του επιτυχίες

Για περισσότερα από είκοσι χρόνια, ο Περικλής ηγήθηκε ενός μεγάλου αριθμού εκστρατειών, πολλών εκ των οποίων ήταν ναυτικές εκστρατείες. Ποτέ δεν έπαιρνε μεγάλα ρίσκα και ήταν πάντοτε πολύ προσεκτικός στην επιλογή για το που θα επιτεθεί. Ακολουθώντας τη στρατηγική σκέψη του Θεμιστοκλή, πίστευε ότι η Αθήνα έπρεπε να βασιστεί στη ναυτική της δύναμη, και θεωρούσε τους Πελοποννήσιους σχεδόν ανίκητους στην ξηρά.
Ο Περικλής επίσης προσπάθησε να αμβλύνει το πλεονέκτημα που είχε η πολεμική μηχανή της Σπάρτης στην ξηρά, ξαναχτίζοντας τα τείχη της Αθήνας. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου βασίστηκε σε μία μεγαλειώδη αμυντική στρατηγική, που στόχο της είχε την εξασθένηση του αντιπάλου και τη διατήρηση του status quo.
Πολλοί υποστηρίζουν την στρατηγική του Περικλή αλλά υπάρχουν εξίσου πολλοί που διαφωνούν. Μια ευρέως διαδεδομένη άποψη θέλει τον Περικλή καλύτερο ρήτορα από στρατηγό. Ο Ντόναλντ Κάγκαν υποστηρίζει ότι η στρατηγική του Περικλή εμπεριείχε ευσεβείς πόθους που πρακτικά ήταν δύσκολο να πραγματοποιηθούν και απέτυχε. Ο Μπάρι Στράους και ο Τζοσία Όμπερ, έχουν υποστηρίξει ότι ο Περικλής, ως στρατηγός, ήταν αποτυχημένος, συμβάλλοντας στην ήττα της Αθήνας στον πόλεμο.

Οι ρητορικές του ικανότητες

Η ευρέως διαδεδομένη άποψη είναι ότι ο Περικλής ήταν ένας εξαιρετικός ρήτορας. Ωστόσο πολλοί μελετητές αναφέρουν πως η ομορφιά των λόγων του οφείλεται στις συγγραφικές ικανότητες του Θουκυδίδη που απέδωσε τα λόγια του όσο καλύτερα μπορούσε προκειμένου να δημιουργήσει μία καλή εικόνα. Ότι και να ισχύει, το σίγουρο είναι πως οι λόγοι που έβγαζε τον έκαναν να αναδειχτεί και να παίξει ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της εποχής.
Κατά την διάρκεια του δεύτερου έτους του Πελοποννησιακού Πολέμου ξέσπασε θανατηφόρα επιδημία λοιμού στην Αθήνα με αποτέλεσμα να χαθεί το 1/4 του πληθυσμού της. Οι δύο γιοι του Περικλή δεν κατάφεραν να βγουν ζωντανή από τον λοιμό και ο πατέρας τους έπεσε σε κατάθλιψη. Έπειτα αρρώστησε και ο ίδιος με αποτέλεσμα να πεθάνει το 429 π.Χ. Μαζί του πέθανε και ο Χρυσός Αιώνας της Αθήνας και ξεκίνησε η παρακμή της πόλης.
Ο Περικλής σημάδεψε μία ολόκληρη εποχή και ενέπνευσε αντικρουόμενες απόψεις για τις αποφάσεις που έλαβε στη διάρκεια της πολιτικής σταδιοδρομίας του. Το γεγονός πως ήταν στρατηγός, ρήτορας και πολιτικός ηγέτης την ίδια ακριβώς εποχή, δυσχεραίνει την αντικειμενική αποτίμηση των ενεργειών του.

Πηγή